تاریخچه کفش ها

تاریخچه و تکامل کفش ها 

منبع: دولیتا شوز^[1]  ۱۰ مارچ ۲۰۲۱       

نویسنده: تحریریه دولیتاشوز

مترجم: مهرنوش نوربخش          ۱۸شهریور ۹۹

تخمین زمان مطالعه: ۱۲ دقیقه

قبل از اختراع کفش تصور چگونگی زندگی سخت است. همه‌چیز از آن‌جا شروع شد که  پا در برابر اثرات خارجی، نیازمند محافظتی واقعی بود. این نیازِ به ظاهر ساده‌ی انسان به صنعتی در حال رشد تبدیل شد که در آن طراحی به اندازه‌ی کارآمدی مهم بود. اگرچه کیفیت‌های اصلی کفش بدون تغییر باقی مانده است، اما با نگاهی به تاریخ طولانی و جالب‌توجه کفش،‌ پی می‌بریم که رنگ، مواد و طرح‌ها تغییر کرده‌اند. پیش از این کفش‌ها را صنعت‌گران می‌ساختند. اما امروزه بخشی از صنعت کارخانه‌های سودآور هستند که هرساله مبالغ هنگفتی عایدی دارند.  

تاریخچه، تغییرات و گرایش‌های مد کفش را می‌توان به دوره‌های اصلی تاریخی جهان تقسیم کرد:

• پیش از تاریخ ^[2] (۵/۲میلیون سال قبل از میلاد – ۱۲۵۰ قبل از میلاد)
• دوران باستان^[3] (۱۲۵۰ قبل از میلاد –  ۴۷۶ م)
• قرون وسطی^[4] (۴۷۶ – ۱۴۵۳ م.)
• دوران مدرن نخستین^[5] (۱۴۵۳ – ۱۹۱۸ م.)
• دوران مدرن^[6] (۱۹۱۸ م  تاکنون )

در دوره‌های مختلف، دیدگاه‌های متفاوتی از جهان وجود داشت. درک متفاوتی از فرهنگ و هنر، عوامل مختلف اقتصادی و سیاسی که نقش مهمی در مواد، اشکال، طرح‌ها و سبک مورد استفاده در کمد لباس افراد ایفا می‌کرد. کشف و تصرف سرزمین‌های جدید، فناوری‌های نو و درک متفاوت از جهان، سبک و مد کفش را تغییر داد. تاریخچه کفش

کفش‌های بدوی که در دوران ماقبل تاریخ معمول بود، جای خود را به صندل‌های دوران باستان داد که از محبوبیت بالایی یافتند. در قرون وسطی با حاکمیت فئودالیسم^[7]، اولین ساختارهای کفش شکل گرفت؛ پاشنه‌ی کفش اختراع شد و به طور گسترده مورد استفاده قرار گرفت. در دوران مدرن نخستین، یعنی رنسانس و باروک نشانه‌هایی از کفش‌های مدرن مشاهده شد. در این دوره، کفش‌های زنانه و مردانه بسیار شبیه به یکدیگر بودند. مدل کفش، بسته به طبقه‌ی اجتماعی متفاوت بود. همین‌طور که در قرون وسطی به واسطه‌ی فئودالیسم، جامعه به طبقه‌هایی تقسیم شد که هم شغل‌ها و مسئولیت‌های مختلف را بازمی‌شناساند و هم لباس و کفش‌های مختلف را. دهقانان و شهرنشینانِ غیراشرافی چکمه‌های پاشنه‌دارِ چرمیِ سنگین و تیره می‌پوشیدند. در عوض، اشراف کفش‌های تجملی‌تر به پا می کردند که اغلب پاشنه‌ی چوبی داشت. تنها اشراف‌زادگان بودند که از نقش و نگار، زیورآلات و سایر عناصر تزئینی استفاده می‌کردند. آنها این کفش‌ها را به کفش‌سازها سفارش می‌دادند. هر کفشی متفاوت و با توجه به روحیه و خواستِ مشتری تزئین شده بود. بنابراین هر جفت کفش منحصر به فرد بود. دوران مدرن درکِ از مد را تغییر داد و سنت‌های کفش‌سازیِ چندین دهه را به شدت دست‌خوش تغییر کرد. این امر به دلیل فرصت‌های جدید در فناوری رخ داد و کل فرآیند تولید کفش را بسیار آسان‌تر و ساده‌تر کرد.

اولین کفش‌ها کی پدیدار شدند؟

سال ۱۹۹۱ م. تاریخی مهم در تاریخ کفش است؛ آن سال باستان‌شناسان در مرز اتریش و ایتالیا انسانی مومیایی شده‌ به نام اوتزی^[8] پیدا کردند که متعلق به عصر حجر بود و حدود ۳۳۰۰ سال پیش از عصر ما درگذشته بود. این مسافر آلپ کفش‌هایی از جنس پوست گوزن با زیره‌ای از پوست خرس پوشیده بود که درونش با علف خشک پر شده. به نظر می‌رسد که تکنیک تولید کفش در عصر حجر این‌گونه بوده است: کوک‌های کمتر پاها را خشک‌تر و گرم‌تر نگه می‌دارند. پس به این منظور چرم را چین‌دار می‌کردند. کوک‌ها کوچک بودند و با توجه به ابزارهایی که مردم در آن زمان داشتند آن‌چنان قابل اعتماد نبودند.

کفشی که آغازگر تاریخ کفش باشد را نمی‌شود بازشناخت، زیرا برای آب‌و‌هواهای مختلف کفش‌های بسیار متفاوت با مواد مختلف وجود داشته است. در مناطق شمالی، کفش از چرم ضخیم تهیه و با خز و گیاهان خشک گرم می‌شد. در عوض در مناطق جنوبی، بیشتر صندل‌هایی از برگ نخل یا الیاف پاپیروس وجود داشته است. مردم با توجه به شرایط آب‌وهوا نیاز به محافظت از پاهایشان در برابر عوامل طبیعی بیرونی داشتند.

بسیاری از تغییرات و مدل‌های مکمل کفش در دوران مهاجرت (سده های ۴ تا ۶ م.) و در زمان جنگ‌های صلیبی (سده های ۱۱ تا ۱۳ م.) یعنی هنگامی که اروپایی‌ها به شرق لشگرکشی کردند پدیدار شد. در آن دوره، اروپا مملو از صندل‌های مصری و کفش‌های نوک‌تیز بود. به زودی پاشنه خلق شد و مدِ غربیِ کفش شروع به گسترش کرد. این مد در دنیای مذهبی و سخت‌گیر قرون وسطی بسته به طبقه‌ی اجتماعی افراد پوشیده می‌شد. منحصربه‌فردترین و محبوب‌ترین مدها در ایتالیا و اسپانیا شکوفا شد؛ کشورهایی که قوی‌ترین بنادر دریایی اروپا  را در خود داشتند، مغازه‌های صنعت‌گران و بازرگانان با سرعت زیادی گسترش یافتند مراکز مالی تأسیس شدند. از این رو این کشورها مهد واقعی مد کفش و لباس بودند.

حتما مطالعه کنید: راهنمای خرید کفش استاندارد مردانه

طراحان کفش امروزی، اغلب برای الهام، خلاقیت و ایده‌های تازه به تاریخ می‌نگرند. روش‌های ساخت کفش، ساختار دوخت، شست‌وشوی چرم، سوزاندن و رنگ‌آمیزی تقریباً از پایان قرن نوزدهم تغییری نکرده است.

بیاییم مد و روند کفش را در دوره‌های مختلف تاریخی بررسی کنیم.

تاریخچه‌ کفش در دوران باستان^[9] و دوران کلاسیک^[10] (۱۲۵۰ قبل از میلاد – ۴۷۶ م.)

اولین صندل در مصر باستان ظاهر شد. آنها از برگ‌های نخل، الیاف پاپیروس و چرم خام ساخته شده بودند. این صندل‌ها در پشت پا کشیده و بسته می‌شد. در ابتدا فقط روحانیون و فرعون قادر به پوشیدن آنها بودند، اما بعداً همه‌ی مصری‌های باستان صندل می‌پوشیدند و رنگ‌های مختلف نشان‌دهنده‌ی طبقه اجتماعی بود.

البته چین را نباید فراموش کرد. درک روند مد چین برای بسیاری از کشورهای غربی دشوار است. برای چندین دهه، «پاهای نیلوفر طلایی» قانون کلیِ زیبایی پا بود که محبوبیت خود را بین سده‌های ۱۰ تا ۱۱ م. افزایش داد. پای نیلوفر طلایی اشاره به شکستن و خم شدن انگشتان دارد تا پاها به درستی درون کفش‌های مخصوص قرار بگیرند. پاهای کوچک در دنیای شرق زیباییِ حقیقی محسوب می‌شد.

عصر کلاسیک به دوران فرهنگ یونان و روم برمی‌گردد که مراحل اولیه‌ی تولید کفش شروع به رشد کرد. بخش‌هایی از توسعه و تکامل در نقاشی‌ها و طرح‌ها باقی مانده است. اولین و یکی از محبوب‌ترین مدل‌های کفش یونانی و رومی صندل بود. برخلاف مصری‌ها، این صندل‌ها بلند بودند و با بندهای متعدد تا نیمه‌ی زانو بالا می‌رفتند. در هر دو کشور، کفش‌ها ربطی به جنسیت نداشت و به مردانه و زنانه تقسیم نمی‌شد. همه‌ آنها را به یک شکل می‌پوشیدند، اما مقرراتی نیز در این بین وجود داشت. در یونان، صندل‌ها را فقط شهروندان آزاد می‌توانستند بپوشند تا به راحتی از بردگان متمایز شوند. در روم باستان نیز لباس و کفش، نماد قدرت و تمدن بود. بنابراین کفش‌ها با توجه به موقعیت فرد در جامعه و طبقه‌ی اجتماعی آن‌ها استفاده می‌شدند. برای مثال سربازان رومی صندل می‌پوشیدند و هرچه بند آن بیشتر و زیره‌ی آن نازک‌تر می‌بود، نشان‌دهنده‌ی درجه‌ی بالاتر سرباز بود.

صندل‌ها برای مدتی در اروپا بر کفش ارجحیت داشتند. آن‌ها مطابق سبک مذهبی، نظامی، علمی و روستایی ساخته می‌شدند.

در سرزمین سلتیک کفش‌های گشاد و راحتِ بافته‌شده وجود داشت که اغلب از چوب ساخته می‌شد و به سرعت تبدیل به کفش دهقانان و فقرا شدند.

قرون وسطی (۴۷۶ – ۱۴۵۳ م.)

اگرچه قرون وسطی را دوران تاریک می‌دانند، اما در این دوران بسیاری از مدهای جدید کفش ظاهر شد. پاشنه‌ی کفش خلق شد و ابتدا فقط مخصوص پوشش مردانه بود. همچنین کفش‌های نوک‌تیز، شالوده‌ی ابتدایی کفش و ساختار اولیه‌ی کفش‌های گودیِر^[11] ظاهر شد.

صندل در ابتدای قرون وسطی  از پیرِنه^[12] به اروپای مرکزی آمد و بسیار محبوب شد. این کفش‌ها از پارچه‌ی کتان ساخته می‌شد و سبک و راحت بود با این‌حال مناسب آب‌وهوای گرم‌تر بود و به همین دلیل به اروپای شمالی راه نیافت. تاریخچه کفش

اروپای شمالی و مرکزی چکمه‌هایی از چرم تولید می‌کردند که پشت‌ورو شده و به زیره‌ی کفش دوخته شده بودند. این کفش‌ها تقریباً بدون درز بودند زیرا درزها در داخل کفش باقی می‌ماند. به همین علت باعث محافظت و تقویت بیشتر کفش می‌شد. تنها مشکل این بود که این طرح فقط برای چرم نرم و انعطاف‌پذیر قابل استفاده و مناسب بود. مزیت این کفش‌ها در این بود که  با افزودن علف خشک یا خز به داخلشان، در روزهای سرد سال نیز پوشیده شوند. 

در دوره‌ی گوتیک، کفش‌هایی غیرمعمول با نوک‌های بلند و تیز رونق زیادی گرفت که پولِین^[13] نام داشتند. گاهی نوک این کفش‌ها تا نیم متر می‌رسید. طول نوک پولین نشان‌دهنده‌ی وضعیتِ شخص بود. برخی از این کفش‌ها به حدی بلند بودند که باید با بندِ مخصوص به پاها بسته می‌شدند تا مناسب راه‌رفتن شوند. این نوع کفش از مواد مختلف مانند مخمل تهیه شده و با عناصر تجملی تزئین می‌شد.

تاریخچه کفش در دوران‌ مدرن نخستین (۱۴۵۳ – ۱۹۱۸ م.)

مد مردان و زنان در این دوره متفاوت بود و تا پایان قرن هجدهم م.، بیشتر مردان آن را تعیین می‌کردند. مردان اولین کسانی بودند که کفش‌های پاشنه‌دار پوشیدند. تا پایان قرن هجدهم، پاهای مردان معیار زیبایی محسوب می‌شد. گرچه زنان هم کفش‌های پرنقش و نگار می‌پوشیدند که پشت دامن‌های بلند پنهان می‌شد. بنابراین مردان بودند که مد، به ویژه مد کفش را دیکته می‌کردند.

پیش از این، مد بسیار کندتر تغییر می‌کرد و روند و تولید کفش در کشورهایی که در شرایط اقتصادی خوب و با پیشرفت سریع هنر و زیبایی‌شناسی بودند آغاز شد. به عنوان مثال اسپانیا و ایتالیا نقش مهمی در طراحی لباس در قرن شانزدهم م. داشتند. بعداً کفش‌هایی که در این کشورها تولید می‌شد، در سراسر اروپا گسترده شد. آنها تجملی‌ترین تزئینات و الگوها را داشتند که با استفاده از جدیدترین و به‌روزترین موادِ آن زمان ساخته می‌شدند.

در دوران رنسانس، پادشاهانِ اروپایی برای نشان دادن برتریِ خود، غالباً کفش‌هایی با پاشنه‌ی بسیار بلند می‌پوشیدند. همچنین می‌توانستند با خیال آسوده از گودال ها عبور کنند زیرا پاشنه‌ی آن‌ها به ۳۰ سانتی‌متر می‌رسید. این کفش‌ها نمونه‌های اولیه‌ی کفش‌های پلتفرم^[15] مدرن بودند. لویی چهاردهم، پادشاه فرانسه که به «پادشاه خورشید» نیز معروف است، نقش مهمی در گسترش محبوبیت کفش‌های پاشنه‌بلند داشت. به طوریکه مورخانِ مد، امروزه از کفش‌های پاشنه‌بلند مردانه با عنوان کفش فرانسوی یاد می‌کنند.

در دوران رنسانس، کفش‌های نوک‌تیز جای خود را به کفش‌هایی به نام نوک‌اردکی^[16] داد. کفش‌های نوک‌اردکی دارای نوکی بلند، پهن و مربعی بودند. در این میان، زنان نیز شروع به پوشیدن کفش‌های پلتفرم (لژدار) کردند.

دوران احیای فرهنگ و زیبایی‌شناسی، هم‌زمان با شکوفاییِ سلحشوران اشراف‌زاده شد. آن‌ها اولین کسانی بودند که چکمه‌های نیمه‌بلند (تا مچ پا) پوشیدند چون برای اسب سواری و جنگ راحت‌ بودند. تاریخچه کفش

باروک^[17] از بحث‌برانگیزترین دوره‌های فرهنگی است که با پیچیدگی، خودنمایی، نمایش و تمایل به شکوه و عظمت نمود یافت. بنابراین تعجب‌آور نیست که در این دوره‌ی فرهنگی، کفش از مواد گران‌قیمتی همچون مخمل، ساتن و ابریشم ساخته شود و با گل مصنوعی، روبان و سنگ‌های قیمتی تزئین شود. مردان نیز برای نشان دادن شأن و مقام خود کفش‌هایی با پاشنه‌ی قرمز می‌پوشیدند.

در قرن هفدهم میلادی، مردان شروع به پوشیدن چکمه‌هایی با جوراب‌های تزئینی کردند. کفش برای زنان اهمیت بیشتری پیدا کرد، در نتیجه کفش‌های باروک که قبلاً ساده‌تر بودند، دارای عناصر مختلف گل‌دوزی و زینتی شدند.

باروک با روکوکو ^[19]( باروک متأخر) جایگزین شد. تاکیدِ اصلی روکوکو بر سگک و پاشنه‌ی لویی ^[20]برای کفش‌های زنانه بود.

در ابتدای قرن نوزدهم م. کفش‌های زنانه و مردانه از نظر سبک، رنگ، پاشنه و شکل جلو متفاوت بودند. در دوران ناپلئون، کفش‌های پارچه‌ای به کفش‌های بسیار محبوب برای نخبگان و نجبا تبدیل شدند. در ضمن ارتفاع کلاسیک پاشنه برای کفش مردانه ۵/۲ سانتی‌متر بود و دورانی که مردان پاشنه‌ی بلندتر از زنان می‌پوشیدند به پایان رسید. تاریخچه کفش

با این حال بزرگترین پیشرفت در تولید کفش در طول انقلاب صنعتی بود. مخترعان و صنعت‌گران در انگلستان و امریکای شمالی  ماشینِ دوختِ کفشِ مدرن را اختراع و به لطف آن تولید انبوه کفش‌های پارچه‌ای را آغاز کردند. یان ارنست ماتزلیگر^[21] روشی برای تولید کفش ارائه داد که اجازه می‌داد روزانه حدود ۷۰۰ جفت کفش ساخته شود. کفش برای همه در دسترس قرار گرفت و سرانجام از اواسط قرن نوزدهم م.، کفش برای پای چپ و راست متفاوت شد! تاریخچه کفش

پس از اینکه امریکایی‌ها در پایان قرن هجدهم م بند‌های کفش را در انتها. محکم کردند، محبوبیت کفش‌های بند‌دار در قرن نوزدهم افزایش یافت. کفش‌های تزئین شده‌ تا بالای مچ پا از محبوب‌ترین کفش‌‌ّای معیار مردانه بود.

کفش آدلاید ^[22]برای زنان دوخته شد که در کناره‌ها بند داشت و پاشنه‌اش کوتاه بود. 

تا زمان جنگ جهانی اول برهنگی به هیچ‌وجه قابل قبول نبود. به همین دلیل فقط دمپایی‌ها (کفش توالت) زیبا بودند و با ابریشم، ساتن و یا روبان تزئین می‌شدند.

در این دوره، کفش آکسفورد ^[23] به طور گسترده‌ای در میان زنان محبوب شد. در آن دوره زنان از پوشیدن لباس‌های شیک خودداری می‌کردند و تصویری از  زنانِ محزون مشغول به کارهای خانه بسیار متداول بود.

دوران مدرن (۱۹۱۸ – تاکنون)

در نیمه‌ی دوم قرن بیستم م. با استقرار و رونق فرهنگ پاپِ^[24] امریکایی که به متفاوت بودن، منحصر به فرد بودن و عضویت در خرده فرهنگی خاص تمایل داشت، پیشر‌فت بزرگی در زمینه‌ی کفش ایجاد شد. مواد اولیه‌ی ارزان‌تر، ساختارهای جدید و شیوه‌ی زندگی متفاوت، تصویر آقایان و خانم‌ها را تغییر داد. کفش‌های تجملی و باکیفیت بالا جای خود را به کفش‌های مد روز دادند و  مدام در حال تغییر رنگ بود. بازیگران و خوانندگان هالیوود بر شکل‌گیری و محبوبیت این کفش‌های جدید تأثیر زیادی گذاشتند. گروه بیتلز^[25] کفش‌های چلسی را در بین مردم محبوب کرد. آدری هپبورن^[26] نیز پاشنه‌ی بچه‌گربه‌ای^[27] را مورد پیند عامه کرد؛ دختران محصّل در دهه‌ی پنجاهِ قرن بیستم کفش‌های مری جین^[28] به پا می‌کردند. تاریخچه کفش

با افزایش تعداد زنان شاغل، روندِ مدِ کفش‌های پاشنه‌بلند تغییر کرد. کفش‌های لژدارِ محبوب در دهه‌های هفتاد و هشتاد میلادی محبوبیت خود را از دست دادند و در دهه نود میلادی با کفش‌های پاشنه‌کوتاه جایگزین شدند.

کفش‌های ورزشی بیش‌ترین تأثیر را بر مد کفش داشتند. اولین قدم به سوی انقلاب، ابداع کانورس^[29]  برای ساخت کفش‌های ورزشی بازیکنان بسکتبال در سال ۱۹۱۷ بود؛ و از اولین قدم‌ها برای دست‌یابی به کفش‌های ورزشیِ شیک به حساب می‌آمد. تاریخچه کفش

پایان قرن نوزدهم، سال ۱۸۹۲، «یو. اس. رابر کامپنی^[30]»  مدلی مدرن، راحت و زیبا از کفش ورزشی ساخت که پارچه‌ای بود و زیره‌ا‌ی لاستیکی داشت. به این ترتیب کفش کدز^[31] متولد شد. پس از حدود ۲۵ سال، پس از تکمیل و ثبت اختراع این کفش، تولید انبوه اش کلید خورد. از اواسط سال ۱۹۴۰ میلادی، در کفش و لباس ورزشی انقلابی به وضوح رخ داد و دوران «خانم‌ها و آقایان» به سر رسید و راحتی، سبکی، ابتکار و خلاقیت آغاز شد. 

نام اسنیکر^[35] از کلمه انگلیسی اسنیک^[36]  به معنی «بی‌سروصدا راه‌رفتن» گرفته شده است. تناقض آنجا بود که این کفش‌های ورزشی از همان اولین گام‌ها  به هیچ وجه بی‌سروصدا نبودند و  با افتخار و رسا به تمام جهان اعلام ‌کردند: «ما اینجا هستیم!». «اینجا»تعریف خاصی نداشت و نه تنها بر میادین ورزشی چیره گشت، بلکه سکوهای مد و تمام قفسه‌های فروشگاه‌های کفش را نیز از آنِ خود کرد و محبوبیت‌اش تا امروز به جا مانده است!

تاریخچه‌ کفش جذاب و پرپیچ و خم است. تغییر مد در دوره‌های مختلف نشان‌دهنده‌ی بخش‌بندیِ سخت‌گیرانه‌ی جامعه به طبقات مختلف است. برخلاف این روزها، مد نه به صورت فصلی، بلکه هر ۱۰ یا حتی ۱۰۰ سال تغییر می‌کرد. مواقعی وجود داشت که زنان نمی‌توانستند کفش پاشنه‌دار بپوشند و بردگان برای متمایز شدن از دیگران، هیچ کفشی نداشتند. اشراف‌زادگان و نجبا نیز در حال رقابت با یکدیگر بر سر شیک‌بودن و پیچیدگی کفش‌هایشان بودند. وقتی به کفش‌های باقی‌مانده از گذشته نگاه می‌کنیم، دهانمان از تعجب کاملاً باز می‌ماند. چگونه ممکن است مردان کفش‌هایی با پاشنه‌ی ۳۰ سانتی‌متری بپوشند؟ تاریخچه کفش

امروزه، در بازار آزاد و جامعه‌ای که هیچ قانونی برای محدود کردن حقوق بشر وجود ندارد، می‌توانیم هر آنچه دلمان می‌خواهد بپوشیم، جریان‌های مد را دنبال کنیم و برای هر موقعیت و مناسبتی کفشی متفاوت و با توجه به روحیه یا لباس عرف^[37] خود پیدا کنیم. قرن بیست‌ویکمِ شگفت‌انگیز و فرصت‌های تکنولوژیکیِ آن به ما این امکان را می‌دهد که کفش‌هایی باکیفیت، بادوام و شیک داشته باشیم. نه فقط یک جفت بلکه یک کمد کامل پر از کفش‌های شیک!

همچنین بخوانید: همه چیز درباره ریخت‌شناسی در مد 

همچنین بخوانید: فمینیسم انقلابی که مد را زیرورو کرد

همچنین بخوانید: معیار ارزشیابی مد پایدار چیست؟

پانوشت‌ها:

^[1] https://www.dolitashoes.com/blogs/news/the-history-and-evolution-of-shoes  

^[2] Prehistory

^[3] Antiquity

^[4] The Middle Ages

^[5] Early Modern Times

^[6] Modern Times

^[7] feudalism

^[8] Oetzi

^[9] OLD TIMES

^[10]   ANTIQUITY 

^[11] Goodyear

در کفش‌های مغزی‌دار گودیر نواری از  چرم ، لاستیک یا پلاستیک دورتادور زیره‌ی کفش دوخته می‌شد. ماشین آلات مورد استفاده برای تولید این کفش‌ها را در سال 1869 چارلز گودیر جونیور پسر چارلز گودیر ساخت.

^[12] the Pyrenees

پیرِنه رشته‌کوهی است در جنوب‌غربی اروپا و مرز طبیعی میان فرانسه و اسپانیا است. 

^[13] poulaines

^[14] Vic Matie

^[15] کفش پلتفرم، به کفش‌هایی با لژ ضخیم و پاشنه‌های بلند (از ۳ تا ۱۰ سانتی‌متر) می‌گویند. م.

^[16] duck-billed

^[17] Baroque

سبک باروک در هنر و معماری (که ویژگی آن تزئینات پیچیده و خطوط منحنی بود) و موسیقی باروک (که ویژگی آن آهنگ های پر ریزه کاری و فرم های فیوگ‌دار بود) شکوفا شد و در قرن هجدم رواج یافت.

^[18] Strategia

^[19]  Rococo روکوکو، سبک توسعه‌یافته‌ی باروک به حساب می‌آید که در قرن ۱۸ رواج پیدا کرد.

^[20] Louis heel در دوران پادشاهی لوئی پانزدهم ، پاشنه های شیک کفش‌های زنانه از کمر خم می‌شد و در قسمت پایین پهن تا ثبات بیشتری داشته باشد.

^[21] Jan Ernst Matzeliger

^{[22] Adelaide}

^{[23] Oxford shoes} 

^[24] pop culture

^[25] The band Beatles

^[26] Audrey Hepburn

^[27] kitten heels shoes

^[28] Mary Jane shoes

^[29] Converse

^[30] U.S. Rubber Company

^[31] Keds

^[32] Y-3

^[33] Elena Iachi

^[34] Artselab

^[35] Sneaker

^[36] Sneak

^[37] dress code لباس‌هایی که در شرایط خاص یا مکان خاص باید به تن کنیم. مانند لباس کار، لباس مهمانی شب و …